เมล็ดพันธุ์ (Seeds)

     1. เมล็ดพันธุ์ (Seeds) คือต้นอ่อนของพืชที่ถูกห่อหุ้มไว้ด้วยเปลือกของเมล็ด เพื่อรอการเจริญเติบโต

     2. เมล็ดพันธุ์ (Seeds)เป็นผลผลิตที่ได้จากการเกิด 2 กระบวนการ

          1. กระบวนการถ่ายละอองเรณู(Pollination)ซึ่งก็คือ การที่ละอองเรณู(เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้)ไปตกลงบนยอดเกสรตัวเมีย

          2. กระบวนการปฏิสนธิ (Fertilization) ของพืช ซึ่งก็คือกระบวนการที่เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ (ละอองเรณู) ผสมกับเซลล์สืบพันธุ์เพศเมีย (ไข่อ่อน)

รูปออวุลในรังไข่

      ออวุล (ovule) พบอยู่ในรังไข่ของดอก เมื่อพืชเกิดการ ถ่ายละอองเรณู และ ปฏิสนธิ (Fertilization) ออวุล (ovule) จะพัฒนาการกลายเป็นเมล็ดพันธุ์

     3. เมล็ดพันธุ์แต่ละชนิด ถึงแม้ว่าจะมีรูปร่าง ขนาด และสี แตกต่างกัน แต่เมล็ดพันธุ์ทุกชนิดจะประกอบไปด้วย 3 ส่วนดังต่อไปนี้

          1. ต้นอ่อนภายในเมล็ด (Embryo) ประกอบด้วย รากแรกเกิด ต้นแรกเกิด และ ใบเลี้ยง

          2. แหล่งอาหาร (Endosperm) 

          3. เปลือกหุ้มเมล็ด (Seed Coat)

รูปแสดงส่วนประกอบของเมล็ดพันธุ์

      4. ช่องทางที่น้ำจะผ่านเข้าไปในเมล็ดได้ เรียกว่าไมโครไพล์ (micropyle) ซึ่งจะอยู่บริเวณขั่วเมล็ด (hilum) นอกจากนี้ยังเป็นช่องทางเดียวกันกับที่เมล็ดจะงอกเป็นต้นกล้าอีกด้วย

รูปขั้วเมล็ด และ ไมโครไฟล์

     5. การพักตัวของเมล็ด (Dormancy) คือสภาวะที่ ต้นอ่อนภายในเมล็ด (Embryo) สามารถคงสภาพและมีชีวิตอยู่ โดยยังไม่เกิดการงอก (seed germination) โดยแบ่งได้เป็น 3 แบบคือ

          1. Innate Dormacy คือ สภาวะที่ถึงแม้ว่าสภาพแวดล้อมต่างๆจะพร้อม พอเหมาะกับการงอกของเมล็ด (seed germination) แต่เมล็ดก็ยังพักตัว เนื่องจากว่าเป็นเพราะเมล็ดพืชบางชนิดถ้ายังไม่แก่เต็มที่ ต้นอ่อนภายในเมล็ดยังเติบโตไม่เเพียงพอ ยังไม่พร้อมที่จะงอก

          2. Enforced Dormacy คือ สภาวะที่สภาพแวดล้อมต่างๆยังไม่เหมาะกับการงอกของเมล็ด เช่นความชื้นน้อยเกินไป  แสงแดด และ ออกซิเจนมีไม่เพียงพอ ทำให้เมล็ดเกิดการพักตัวและยังไม่พร้อมที่จะงอก

          3. Innate Dormacy คือ สถาวะที่เมล็ดมีน้ำซึมเข้าไป แต่เมล็ดไปอยู่ในตำแหน่งที่ไม่เหมาะกับการงอกเป็นอย่างยิ่ง สุดท้ายเมล็ดก็ไม่เกิดการงอก แม้ว่าจะย้ายเมล็ดไปอยู่ในที่ที่เหมาะสมแล้ว

     6. เมล็ดพันธุ์ (Seeds) จะอยู่ในโหมดการพักตัว (Dormoacy) จนกว่าจะมีสภาวะแวดล้อมที่เหมาะสมกับการงอกของเมล็ด (Seed germination) โดยมี 4 ปัจจัยหลักที่มีผลต่อการงอกของเมล็ด ดังนี้

          1. น้ำ (Water) หรือความชื้น

          2. ออกซิเจน (Oxygen)

          3. อุณหภูมิ (Temperature)

          4. แสงแดด (Light)

     7. อายุเมล็ดพันธุ์ (Seed age)

     มีบันทึกไว้ว่าเมล็ดพันธุ์ที่เก็บไว้ได้นานที่สุด คือ เมล็ดพันธุ์อินทผลัมยูเดียนซึ่งเป็นเมล็ดพันธุ์ที่มีอายุประมาณ 2,000 ปี ได้มาจากการขุดค้นที่พระราชวังของเฮโรดมหาราชในเมืองมาซาดาในอิสราเอล และเมล็ดพันธุ์ที่ถูกค้นพบถูกทำให้งอกในปี 2548

      อายุเมล็ดพันธุ์มีความหลายหลายขึ้นอยู่กับชนิดของเมล็ดพันธุ์ เมล็ดพันธุ์เศรษฐกิจในประเทศไทยตามประกาศของสมาคมเมล็ดพันธุ์ไทย มีอายุเก็บได้ต่ำสุดคือ 6 เดือน และสูงสูดคือ 24 เดือน

     8. การงอกของเมล็ด (Seed germination) เมื่อเมล็ดได้ดูดซึมน้ำเข้าไปผ่านทางช่องไมโครไพล์ (Micropyle) ทำให้ ต้นอ่อนในเมล็ด (Embryo) ได้รับความชื้น เปลี่ยนจากโหมดการพักตัว (Dormoacy) เข้าสู้โหมดการเติบเจริญโต (active mode) และก็จะเกิดรากเล็กๆออกมาจากเมล็ด (tiny root)

รูปรากแรกเกิด

     รากขนาดเล็กหรือรากแรกเกิดที่อยู่ในเมล็ด (Embryo) จะงอกออกมาจากเมล็ดผ่านช่องไมโครไพล์ (Micropyle) คือสัญญาณแรกของกระบวนการงอกของเมล็ด (Seed Germination)

รูปการงอกของเมล็ด

     รากแรกเกิดจะเจริญเติบโตลงสู่ที่ไม่มีแสง และหลังจากแรกแรกเกิดดูดน้ำ ออกซิเจน และสารอาหารเข้าไป ทำให้ต้นแรกเกิดดันตัวออกมาจากเมล็ดและมุ่งหน้าไปทางตรงข้ามกับรากแรกเกิด คือจะมุ่งสู่ที่ที่มีแสง และส่วนสุดท้ายที่อยู่ในเมล็ดจะโผล่ออกมานั้นคือใบเลี้ยง

      9. เมล็ดพันธุ์ OP คือเมล็ดพันธุ์ตามธรรมชาติ เป็นเมล็ดพันธุ์พื้นเมือง สามารถปลูกและก็บเมล็ดพันธุ์มาปลูกซ้ำได้ไม่รู้จบ ส่วน เมล็ดพันธุ์ F1 คือเมล็ดพันธุ์ผสม คือเอาสายพันธุ์ต่างๆมากกว่า 1 สายพันธุ์มาผสมกัน เพื่อให้ได้สายพันธุ์ใหม่ที่คุณสมบัติที่ดี หรือมีการทนทานกับโรคพืช โดยเมื่อปลูกแล้วไม่แนะนำให้เก็บเมล็ดพันธุ์มาปลูกต่อ เพราะรุ่นต่อไปจะไม่ได้คุณสมบัติเหมือนกับรุ่นที่ปลูกครั้งแรก โดยเมล็ดพันธุ์ที่เก็บได้จากการปลูกเมล็ดพันธุ์แบบ F1 จะเรียกเมล็ดพันธุ์นั้นว่า เมล็ดพันธุ์ F2 และเมล็ดพันธุ์รุ่นต่อจากเมล็ดพันธุ์ F2 จะเรียกว่าเป็นเมล็ดพันธุ์ F3 F4 ไปเรื่อยๆ

      10. การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์

        1. ควรเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ในที่ไม่มีแสงแดดส่องถึง ควรเลือกเก็บเมล็ดพันธุ์ในที่สถานที่ความร้อนไม่สูง และอุณหภูมิคงที่

        2. ก่อนจะเก็บเมล็ดพันธุ์ควรตรวจสอบให้แน่ใจว่าเมล็ดพันธุ์ไม่เปียกชื้น ความชื้นทำให้เมล็ดพันธุ์งอก ควรหาที่ที่แห้ง ความชื้นต่ำ เพื่อใช้ในการจัดเก็บเมล็ดพันธุ์

       3. ระมัดระวังสิ่งมีชีวิต พวกหนู และ แมลง เมล็ดพันธุ์เป็นอาหารจานโปรดของพวกมันเลยทีเดียว

     ส่วนประกอบภายในเมล็ด คลิก

     ปัจจัยที่มีผลต่อการงอกของเมล็ด คลิก

     การงอกของเมล็ด คลิก